Special Negen jaar na het wereldkampioenschap in Louisville keert de strijd om de regenboogtrui in het veldrijden terug naar de Verenigde Staten, naar Fayetteville om precies te zijn: een stad in het noordwesten van de staat Arkansas, diep verscholen in de beeldschone groene heuvels van de Ozarks. De conservatieve regio heeft echter een bedenkelijke reputatie: de rest van Amerika beschouwt het hier als een achtergebleven gebied en de armoede is hoger dan in de meeste andere staten. Hoe komt het WK dan juist hier, in dit Donald Trump-bastion, verzeild?

Brook Watts mag zeggen dat hij het wereldkampioenschap naar Fayetteville heeft gebracht. De 65-jarige uit Colorado afkomstige promotor van tal van veldritten in de Verenigde Staten, kijkers van de docureeks DNA Nys herkennen hem ongetwijfeld, kreeg zo’n zes jaar geleden een belletje uit Fayetteville. Of hij niet eens een kijkje in het gebied wilde komen nemen. Vanwege de reputatie van deze regio krabde hij zich achter zijn oren: door de hele VS had hij wedstrijden georganiseerd, maar de Ozarks waren nooit bij hem opgekomen als locatie voor een sport die in Amerika wordt gezien als een eurofiel tijdverdrijf voor ontwikkelde stedelingen.

Niettemin nam Watts de uitnodiging aan en wat hij zag, maakte hem enthousiast. De bergen rond Fayetteville waren verlaten en mooi, en uitermate geschikt voor het gravelracen en mountainbiken. De wedstrijdpromotor hoefde dan ook niet lang na te denken over de vraag of hij het veldrijden hierheen wilde brengen en ging overstag toen hij hoorde dat geld geen probleem was: achter de pogingen om de Ozarks open te stellen voor fietstoerisme zaten namelijk de broers Tom en Stuart Walton, erfgenamen van de bekende warenhuisketen Walmart. Het bleken fanatieke fietsfanaten die 70 miljoen dollar hadden geïnvesteerd in de ontwikkeling van de wielersport in hun thuisregio.

Wedstrijdpromotor Brook Watts (links) – foto: Brook Watts

Zo’n kans komt niet vaak voorbij voor een wedstrijdpromotor, dus ging Watts all-in toen hij met de broers Walton aan tafel zat. “We kunnen ons wel druk maken om een regionale wedstrijdreeks, maar waarom gaan we niet voor het WK?” En zo ging het balletje aan het rollen. De broers Walton dachten mee, Watts stelde een plan op en begin 2019 werd bekend dat Fayetteville het WK kreeg toegewezen. Voor Watts was het een droom die uitkwam. In de jaren 1970 was hij immers een van de pioniers van het veldrijden in de VS. Samen met medestudenten probeerde hij de in Europa zo populaire sport ook aan de andere kant van de Atlantische Oceaan op poten te zetten.

Succes-WK
Halverwege de jaren negentig nam het veldrijden een vlucht in de VS en in 2013 bereikte de groei zijn voorlopig hoogtepunt met het WK in Louisville. Dat door overstromingsgevaar het evenement van twee dagen naar één dag moest worden teruggebracht, deed daar geen afbreuk aan. Timothy Johnson, een begenadigd veldrijder aan het begin van de 21e eeuw, is nog steeds onder de indruk. In het Duitse Tour Magazin zegt hij: “Toen ik in de jaren 1990 begon, moest ik iedereen uitleggen wat cross was.” Maar in Louisville juichten tienduizenden toeschouwers hem luidkeels toe. “Ik heb toen niet het beste resultaat uit mijn carrière behaald, maar het was zonder meer de beste dag van mijn loopbaan.”

Sindsdien is de interesse voor de sport langzaam maar gestaag afgenomen. Kenners zijn het niet eens over de oorzaak. Velen van hen wijten de teloorgang van het veldrijden aan de opkomst van het gravelracen, dat de laatste jaren fors aan populariteit aan het winnen is. Watts is daarentegen van mening dat de cross in de VS gewoon is geslonken tot een niveau dat houdbaar is. “Het is net als triatlon en het mountainbiken in de jaren 1980. In het begin is er enthousiasme voor het nieuwe, daarna kalft het af.” In dit verband gelooft Watts niet dat dit WK weer voor een nieuwe opleving gaat zorgen.

Massa’s mensen op de been tijdens het WK van 2013 in Louisville – foto: Cor Vos

“Ik ben er zeker van dat de hardcore fans naar Fayetteville zullen komen”, zegt Watts. “Maar het zal waarschijnlijk geen festival worden zoals acht jaar geleden. Er zijn nu tijdens de Wereldbeker meerdere gelegenheden om de internationale sterren in de VS in actie te zien.” Maar buiten de scène denkt hij dat het WK nauwelijks indruk zal maken. Wel gelooft hij dat de rekensom van de broers Walton gaat kloppen. “Ik kan me voorstellen dat mensen denken: ik ga naar het WK kijken en verken dan een paar dagen de Ozarks op een gravelfiets of mountainbike. En voor mij is dat prima. Uiteindelijk gaat het erom mensen off-road op de fiets te krijgen, hoe het nu ook heet.”

Toeval
Voor Amerikaanse crossprofs is het ondertussen aartsmoeilijk om internationaal de aansluiting te vinden. Lokale en regionale wedstrijdreeksen zijn schaars geworden, een nationale serie is pas dit jaar teruggekeerd en bestaat uit slechts vier wedstrijden. Bovendien zijn de binnenlandse reizen naar de wedstrijden duur en voor veel Amerikaanse jeugdrenners is een trip naar wedstrijden in Europa onbetaalbaar. Het enig overgebleven profteam, Cannondale Cyclocrossworld, ondersteunt slechts vier profs en vier jonge renners. Het budget is niet voldoende voor meer. Ook is de steun van de Amerikaanse bond niet voldoende om regelmatig talent te laten doorstromen.

Wanneer iemand de sprong maakt naar de top van de sport, is dat meer bij toeval. Zo heeft Clara Honsinger haar doorbraak te danken aan haar eigen initiatief en de steun van haar familie. Na twee jaar studie gaf zij zichzelf een jaar de tijd om zich volledig op het wielrennen te storten en te ontdekken of zij had wat nodig was om prof te worden. Een luxe die slechts weinigen zich kunnen veroorloven. Bij de Wereldbeker op het WK-parcours in Fayetteville werd Honsinger derde, maar bovenal kreeg zij de gelegenheid om het veelbesproken parcours dat Brook Watts samen met Tim Johnson op een voetbalveld had uitgetekend, uit te proberen.

Clara Honsinger tijdens de voorbije Azencross van Loenhout – foto: Cor Vos

Voor Watts was het uittekenen van deze omloop zijn laatste bijdrage aan het WK. Nadat hij vorig jaar de route had ontworpen, trok hij zich namelijk terug uit de organisatie van het evenement. Hij moest pijnlijk ervaren wat de keerzijde is van het werken met organisatoren uit dit Amerikaanse stukje achterland. Toen Arkansas als eerste staat behandelingen verbood voor jonge transgender personen, stuitte dat in Amerikaanse wielerkringen op veel verontwaardiging. Een staat die transgender atleten in feite verbiedt aan sport deel te nemen, zo klaagden critici, zou geen sportevenement van wereldklasse mogen organiseren.

Ontslag
Aangezien Watts het gezicht van het WK voor de wielercommunity was, kreeg vooral hij de wind van voren. Hij zou óf een boycot moeten afdwingen, óf een verplaatsing eisen, wat ver buiten zijn macht ligt. Hoe langer de ophef duurde, hoe persoonlijker de bedreigingen tegen hem en zijn familie werden. Watts benaderde het organisatiecomité en de broers Walton met het verzoek duidelijk te laten weten dat zij zich van deze wetten distantieerden om de schade aan het imago van het WK en aan hem persoonlijk te beperken. Maar hij kreeg nul op het rekest. Toen hij zich vervolgens persoonlijk distantieerde via Twitter, werd hij ontslagen.

Toch hoopt Watts dat het evenement een succes wordt. Al was het maar omdat het goed is voor het wielrennen in het land en voor de atleten. En omdat hij de mensen die bij de planning zijn betrokken, de vruchten van hun arbeid niet wil ontnemen. Verder hoopt hij dat de testversie van de Mixed Relay een succes wordt: het was immers zijn idee om het nieuwe nummer op te nemen in het programma, nadat geen enkele wedstrijddirecteur het aandurfde. De crossprominent uit de VS blijft deze week weg uit Fayetteville en Arkansas, kondigde hij al aan: Watts bekijkt alle actie voor de televisie tijdens een Europees uitje met zijn vrouw.